Hlandar je uživao podršku svih srpskih vladara iz dinastije Nemanjić, jer je bio mesto, pre i posle njih, uobličavanja srpske ideje, ali i izvor kulture i duhovnosti. Sposobni igumani i monasi Hilandara, pored napredovanja manastira, neretko su bili arhiepiskopi SPC. Posle rodonačelnika srpske države i crkve, najsnažniji utisak ostavio kralj Milutin koji je vladao 39 godina. Po svemu je bio dostojan naslednik Nemanje, monaha Simeona.
U njegovo doba Hilandar je znatno proširio svoja imanja, obnovio je pirg Svetog Vasilija na obali, napravio novi pirg na putu do manastira, ojačao zidine i odbrambenu kulu u manastiru. Sagradio je novu manastirsku crkvu na mestu obnovljene iz 1198. godine. Hilandarski iguman Danilo, potonji arhiepiskop srpski Danilo ll, je pored svih osobina potrebnih za duhovnika i sposobnog državnika, imao dar velikog ratnika. Početkom 14. veka on je spasio Hilandar od napada plaćenika, on ih je teško porazio.
Postao je episkop u Srbiji, ali se potom vratio se na nekoliko godina u Hilandar. Prestiž Hilandara iz vremena kralja Milutina je bio očigledan,a to se vidi po potpisu igumana na aktima protata. Pre stupanja Milutina na presto potpis je bio nisko, a u drugoj deceniji 14. veka na 4. mestu posle Velike Lavre, Ivirona i Vatopeda, što se do danas poštuje. Kralj Milutin je ulagao u sjaj Hilandara posebno nove manastirske crkve, koju su ranije pre 120 godina obnovili Sveti Simeon i Sava. Sa osvajanjima Stefana Dušana 1345. godine Sveta Gora postala je deo srpske države.
On je garantovao drevnu autonomiju Svete Gore, potvrdio posede, saglasio se sa bogosluženjima. Sa druge strane Svetogorci su uzvratili 1346. godine u Skoplju na krunisanju Dušana za cara, odnosno odali javno priznanje carskog dostojanstva. Međutim, car Dušan za razliku od svih Nemanjića nikada nije proglašen svetim. Odgovor na ovo je u tome da je 1347. godine više meseci, zbog kuge u Srbiji, on sa suprugom Jelenom boravio na Svetoj Gori, posećivao manastire i Kareju, što je izazivalo negativne komentare i utisak prema caru Dušanu. On je bio veliki dobročinitelj svetogorskih manastira, ali se naročito istakao prema Hilandaru, njegova iznanadna smrt označila kraj višedecenijskog uspona. Podrška manastiru srpskih vladarskih porodica nastavljena je do pada Srbije pod tursku vlast 1459. godine.
Treba istaći da je veliki dobročinitelj bio knez Lazar koji je nastavio tradiciju Nemanjića do pogibije na Kosovu. Njegova je priprata na manastirskoj crkvi koju je sagradio Milutin. Posle Kosovske bitke porodice Lazarević i Branković, kao i ostale vladarske porodice, preuzimaju brigu o Hilandaru.
Pored srpskih, Hilandar su u tom periodu pomagali arbanaški velikaši, a tu se ističe Ivan Kastriot otac albanskog nacionalnog heroja Skenderbega. On se sinom Repošem zamonašio u Hilanadaru 1430. godine, dobio je ime Joanikije, gde su i sahranjeni. Svereno od Hilandara je Arbanaški pirg koje je porodica Kastriot dobila od manastira da koriste za života.
Medijski projekat finansira Ministarstvo kulture i informisanja
,, Srpska carska lavra Hilandar – čuvar srpstva i pravoslavlja“