JAGODINA- Paroh crkve Pokrova Presvete Bogorodice Dejan Đorđević osveštao je prvi spomenik u ovom delu Srbije nevino streljanim građanima Jagodine i centralne Srbije posle oktobra 1944. godine i oslobođenja u drugom svetskom ratu od fašista. Zatim su komunisti počeli sa sprovođenjem revolucionarne ,,pravde” i fizičkom likvidacijom građanske klase, odnosno ,,klasnog” neprijatelja. Prema istraživačima jednog od najtamnijih trenutaka u istoriji Srba samo u Jagodini je na dvadesetak mesta pogubljeno od 2.500 do čak 9.000 građana, a preko 2/3 dokumentacije o likvidacijama, koju su precizno vodili oficiri OZNE, iz Istorijskog arhiva je nestalo ili uništeno.
-Postali smo deo istorije, jer posle 75 godina zaborava ili relativizacije ljudi koji su ovde nevino streljani, pominjemo žrtve pogubljene u voom delu Jagodine koji se naziva ,,Strelište”. Žrtve su dve, tri nedelje posle 17. oktobra, streljale tadašnje vlasti. Žrtve imaju imena i prezimena, pominjemo ih u proteklih nekoliko godina u svakoj prilici. Otkrivanej spoemnika i spomen ploče je civilizacijski čin i simbol toga žrtve na budu ubijene drugi put, zaboravom, rekao je sveštenik Đorđević.
Povodom otkrivanja spomenika nevinim žrtvama komunističkih likvidacija u Jagodini od okrobra 1944. godine u porti crkve Pokrova Presvete Bogorodice, predsednik Bunta Dušan Marković rekao je da je ovo istorijski dan kada je posle 75 godina prekinuta zabrana ćutanja i služen pomen pogubljenima.
– Nastavićemo sa obeležavanjem gubilišta nevih žrtava. Nažalost Jagodina je prednjačila u masovnim pogubljenima. Mladi ljudi sa svojim porodicama i Srpskom pravoslavnom crkvom podigli su prvi spomenik, a sledeće godine obeležićemo mesta pogubljenja na Brionima na obalama Velike Morave i na Đurđevom brdu, istakao je Marković.
Jedini istraživač ovog genocida Momir Milanović iz Jagodine kaže da se brojka streljanih u tom gradu kreće od 2.500 do 9.000 nevinih Srba iz centralne Srbije na dvadesetak lokacija u neposrednoj okolini grada.
– Jagodina je bila jedan od sabirnih centara za likvidaciju u centralnoj Srbiji i zato je brojka od više hiljada streljanih civila srpske nacionalnosti odražava tragični momenat u kome se nalazio narod u trenutku ,,oslobođenja” u drugom svetskom ratu. Rusi su osloboli Jagodinu 17. oktobra, a partizani su za njima, po svedočenjima, u ritama, prljavi i neuredni, posle nedelju dana, ušli u grad i započeli krvavi teror, priča Milanović.
Imena kapetan Ivo, načelnik OZNE, Živorad Kostić (21), predsednik Prekog suda i njegov prezimenjak Kostić iz Leskovca, koji je bio komandir voda za streljanje, još uvek sa strahom izgovaraju stariji Jagodinici.
– Meni su stradali brat od strica moje majke i teča. Brata su pretukli jer nije hteo da strelja svog strica. Saznali su da mu je stric iz Beočića bio četnički jatak i naredili su mu da ga ubije. Odbio je i zverski je pretučen, od povreda je preminuo posle nekoliko dana. Teču su prebili skojevci 1948. godine, on je bio sveštenik i zidao je crkvu u Siokovcu. Sin mu je kasnije radio kao hirurg u Ćupriji. Strica po ocu su likvidirali partizani, nisu mu verovali, metak u potiljak se video prilikom sahrane. Tek 2002. godine njegov ubica je na samrti to priznao jer nije mogao da umre dok to nije rekao. Tako je ubijen narodni heroj Boško Đuričić, metkom u potiljak, kaže Milanović.
Prvih nekoliko dana posle oslobođenja predsednik opštine Jagodina bio je neki Nikolić iz Šantarovca, zatim je došao Miloš Živanović. Krvavi meseci potresali su Jagodinu od oktobra 1944. do 1. maja 1945., malo lakše, ali ništa manje okruno bilo je i tokom 1945. godine i kasnijih godina.
– Jedno od mesta gde su streljani nevini Srbi je na Ćilijanu, od česme Markovića prema vrhu brda nalazi se grobinica više stotina ubijenih. Rođak ženin, čijeg su oca, inače predsednika opštine Ćuprija, streljali, mi je ispričao da ga je ubica, koji je zajedno sa njim radio u Fabrici kablova, odveo na do mesta ubistva. Tu je sada kuća nekog knjigovođe. Toliko su ih plitko sahranjivali da su psi razvlačili delove tela. Porodicama nije dozvoljavano da priđu, objašnjava Milanović.
Iz Donjeg Ljubiša sela kod Aleksinca dolazili su rođaci tridesetoro ubijenih da preuzmu tela, ali im nije dozvoljeno da priđu.
– Mladi oficir Živorad Kostić (21), koji sada ima ulicu u Jagodini u naselju Strelište, dželat je dobio svoje groblje, kada je postao predsednik Prekog suda, zbog lične osvete doveo u Jagodinu tridesetak meštana iz Donjeg Lubiša i sve ih osudio na smrt. Oni su se navodno zamerili njemu i njegovima za vreme rata. Držao ih je nekoliko dana u Tekstilnoj školi preko puta crkve, a zatim ih je izveo u bagremar Mike Milanovića na Đurđevom Brdu i sve postreljao. On je kasnije postao general i poginuo u saobraćajnoj nesreći kada je pošao u Jagodinu na proslavu 17. oktobra na poziv Radmila Bogdanovića na uručenje Oktobrske nagarde zbog zasluga prilikom oslobođenja. Nema pet presuda iz tog doba, sem za po komunistima nekolicinu ,,krupnih” poput Spire Ristića koji je bio vlasnik Balonare u Bagrdanu i sličnih kapitalista, priča Milanović.
Načelnik OZNE kapetan Ivo je proveo u Jagodini šest meseci i okrvavio ruke krvlju nevinih Srba.
– Hrvat kapetan Ivo, po službenim podacima bivši ustaša koji je prešao u partizane, postavljen je za načelnika OZNE u Jagodini. On se ponašao kao pravi ustaški koljač. Doveden je da ubija i bio je jedan od glavnih egzekutora, poslat sa zadatkom da čisti sve. Kapetan Ivo je lažno ime tog oficira OZNE. Komunisti se nisu pouzdali u lokalne koljače, pa su poslali proveren ustaški kadar za likvidaciju. Glavi kazamati OZNE bili su podrumi u Klefiševoj kući u starom Juhoru, Sokolskom domu ili lokaciji sdašnjeg Muzeja i Osnovnog suda. Na zidovima podruma su krvlju ispisane poruke nevinih Srba pred streljanje. Nažalost vlasnici Juhora nisu dozvolili da se to istraži, kaže Milanović.
Nevini Srbi, po četvorica u redu u koloni od nekoliko stotina sa krvavim rukama vezanim bodljikavom žicom, kretali su se noću ulicama Jagodine do mesta streljanja na Streilštu. Iza njih je išla konjska zaprega sa cisternom sa vodom koja je prala ulice od krvi.
-U likvidacijama su učestvali članovi Komiteta pod imenima ,,Pekar”, Vlasta , ,,Krojač”, Marić Branko iz Toljevca kod Varvarina se posebno isticao, pa fudbaler Efko, koji je inače bio učitelj, pijan se hvalio koliko je ljudi pobio. Ubice su radile po spiskovima sugrađana ubijenih, niko drugi nije izdavao te ljude sem njihovih prijatelja, komšija i rođaka. Međutim, jedan događaj može da služi za primer gradu. Vlasnik Juhora Jozef Klefiš je osuđen na smrt, ali preko 400 ljudi je potpisalo peticiju da bude pušten na slobodu 1946. godine. To je bila hrabrost, priča Milanović.
Mesta gde su držani i likvidirani nevini Srbi su sala Partizana sadašnji Muzej, podrum Suda, lokacija kod Muzičke škole, na kosini od ograde Elektrodistribucije prema groblju, na starom groblju, na prostoru oko Ruskog groblja, prostor kod crkve na Strelištu tzv ,,konjsko ili pasje groblje”, bagremar Mike Milanovića, pored vrbaka na Moravi, kod Predora, šanac posle nadvožnjaka ka Rakitovu pored sadašnjeg autoputa, na Ćilijanu.
